Савол: Ассаламу алайкум. Мен сизнинг маърузаларингизни эшитиб, шу хулосага келдимки, сиз Хилофатни Жиҳод усули билан тиклаш мумкин деб ҳисоблайсиз. Сиз қуйидаги саволга жавоб бера оласизми?
Бугунги кунда ислом уммати тўқнаш келган назариялардан бири, Исломни жаҳон саҳнасига қайтаришнинг қуролли кураш усулидир. Бу маълум ҳадисга асосланган. Жуда кўп манбаълардан, жумладан имом Муслимдан етиб келган ҳадисда росулулулоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедиларки: “Аллоҳдан сизга очиқ бир ҳужжат бўладиган, уларда очиқ куфрни кўрмагунингизча уларга қарши бош кўтарманглар”. Ибн Касир ўзининг тафсирида айтадики, агар халифа куфр қонунлари билан ҳокимиятни бошқаришга ўтадиган бўлса, у ҳолатда то у ислом ва шариатга қайтмагунча унга қарши жанг қилинади.
Ибн Ҳажар “Фатҳ ул-Борий”да айтадики, агар у кофир бўлса ёки шариатни алмаштирадиган бўлса, унга қарши жанг қилинади ва унинг ўрнига бошқаси олиб келинади. Бу фикр «Найл ал-Автор» китоби ва имом Шавконий томонидан ҳам қўллаб-қуватланган. Яъни ҳоким шариатдан бошқа нарса билан бошқарадиган бўлса, у ҳолда то улар тавба қилиб шариатга қайтмагунларича ёки уларни алмаштирмагунгача уларга қарши жанг қилинади. Аммо бу усул куфрий бошқарувни йўлга қўйган, Аллоҳга осий бўлган халифага нисбатан қўлланилади. Бу қоидани золим, монарх давлат раҳбарига ишлатилмайди ва бу унинг бузилган, фасод бўлган характерига нисбатан алоқаси йўқ, бундай ҳолатларда мусулмонлар унга итоат қилишлари, орқасидан намоз ўқишлари ва унинг бошчилигида жиҳод қилишлари лозим бўлади.
Аммо бу ҳадисларнинг бугунги кунимиздаги ҳолатларга алоқаси йўқдир. Бу имом ёки халифанинг қаршисига бош кўтаришлик (хуруж мин ал-хилафа) турига кирадики, бугунги ҳолатлар бу турга умуман тўғри келмайди, чунки бугунги давлат раҳбарлари аввал исломий бошқарувда бўлиб кейин куфрий бошқарувга ўтган эмас. Бунинг устига мавжуд муаммо, фақат давлат раҳбарини ўлдириб, ўрнига бошқасини қўйиб қўйиш билангина чегараланмаган. 76 йилдан ортиқ вақт давомида мусулмонлар устида бутун бир бошли куфрий ижтимоий-сиёсий тузум ўрнатилган. Давлат раҳбарларининг бирортаси аввал исломий бошқарув билан давлатни бошқармаган ва бирортаси хилофат чегарасида халифа ҳам эмас. Улар ўрнатган тузумлар ё монархия ёки демократик асос ва структураларга эга бўлган капиталистик тузумлардир. Демак бу ердаги масала, Исломий давлатдаги ёмон халифани бошқасига алмаштириш эмас.
Бу ердаги масала, бутун бошли куфрий тузумни раҳбари билан қўшиб тагидан тозалаб, Дор ул-Исломни тиклашдир. Бугунги кундаги давлат раҳбарлари, битта куфрий қонунни киргизиб қўйган аввалги халифаларга ўхшамайди. Бу ҳадисларнинг барчаси дор ул-Ислом тушунчасига асосланган, Исломий давлат ўрнатилган ва мусулмонлар тўла хавфсизликда бўлган ҳолатга тегишли ва бу ҳадисларнинг бугунги кундаги вужудга келган ҳолатларга алоқаси йўқдир. Бу ҳадислар исломий давлатни куфрий қонунлар билан бошқараётган халифани алмаштириш масаласига тегишлидир, давлат раҳбарини ўлдириб, тузумга қарши жанг қилиб, бутун куфрий тузумни таги билан олиб ташлашга тегишли эмас.
Келтирилаётган далиллардан қиёслаш мумкин бўлган ягона ҳолат бу – росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам томонидан олиб борилган курашга, яъни биринчи марта дор ул-куфрни Дор ул-Исломга, яъни бутун тузумни алмаштириш билан Исломий давлатни қуриш ҳолатидир. У, айнан Ҳамзадан ривоят қилинган ва кўплаб сийрат ва ҳадис китобларида нақл қилинган курашдир. Бу тамомий куфр тузумини, Исломий тузумга алмаштиришга келтириш мумкин бўлган ягона мисолдир. Демак бу ердаги масала шунчаки халифани – давлат раҳбарини алмаштириш масаласи эмас, балки бутун тузумни алмаштириш масаласидир. Ҳадисларда келган давлат раҳбари – халифага қарши бўлган жанг, йўлидан адашган халифага тегишли (тузум исломий), адашган тузумга тегишли эмас. Фақат росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Маккада олиб борган курашлари тузумни алмаштиришга тегишлидир. Демак, қуролли кураш хилофатни тиклаш усули бўла олмайди.
Бундан ташқари «Ҳизбут-Таҳрир» ҳақида ҳам ўз фикр-мулоҳазаларингизни айтиб ўтсангиз. Жазакаллоҳу хойр, ассаламу алайкум.
Шайх Анвар Авлақийнинг жавоби:
Исломий хилофат йиқитилгандан кейин вужудга келган аксар исломий жамоатлар, хилофатни тиклаш нақадар муҳимлигини тушуниб етишди. 80-90-йилларга келиб Салафийлар, Ихвонийлар, Жамоати исломия, Ҳизбут-Таҳрир ва ҳатто баъзи суфийлар ҳам хилофат ҳақида гапира бошлашди. Бугунги кунларга келиб у жамоатларнинг баъзилари хилофатни тиклаш тўғрисидаги гап-сўзларни тўхтатишди, баъзилари эса ҳовурларидан тушишди, чунки Ғарб уларга бундай ғоялар ўзларига кўпам ёқмаслигини ва бунинг амалга ошишига йўл қўймасликларини билдириб қўйди. Улардан жудаям камчилиги Исломий тузумни қайтадан дунё саҳнасига олиб келиш тўғрисидаги ғояда содиқ қолишди.
Исломий тузумни тиклашга, жамоатлардан таклиф қилинаётган усуллар қуйидагича:
1. Одамларни тарбиялаймиз ва кейинчалик аҳволимиз яхшилангандан кейин хилофат қайтадан тикланади. Баъзилари, то уммат тайёр бўлгунгача тарбиялаймиз ва шундан кейин Аллоҳнинг душманлари билан жанг қиламиз, дейишади.
2. Ҳукуматга демократик усуллар билан чиқиб бориш.
3. Ҳизбут-Таҳрирнинг усули (ХТ): Хилофатни тиклашнинг нақадар муҳимлигини умматга тушунтириш, мусулмонларнинг сиёсий саводини ошириш ва нусрат қидириш.
4. Аллоҳнинг динини ўрнатиш учун, Унинг йўлида жиҳод қилиш.
Биринчи усул тарафдорлари ҳеч қачон уммат олдига тарбия мезонларини қўйишмаган, тарбия қайси шароитга етганда кейинги босқичга ўтиш учун тайёр бўлишини очиқлашмаган. Шунинг учун ҳам улар, жиҳодни инкор қилган ҳолатда, доимий, чегарасиз тарбия билан машғулдирлар.
Улар бу усуллари билан қуйидаги қоидаларни эсдан чиқаришган: Тарбия бир неча авлодларнинг ҳаёт даврида эмас, балки бир авлод даврида бўлиши керак. Яъни, росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бошлаган даъват билан, бошланган жиҳод ўртаси 13 йил, бир авлоднинг яшаш давридир. Муваффақият билан босқичларининг бир-бирига ўтиши бир авлод даври ичида бўлади. Бунга тарих гувоҳдир.
Демократик сайловлар билан ўзгаришларини хоҳлаганлар аввалига “демократия куфр, биз унга ишонмаймиз, лекин биз уни ҳокимиятга етиш йўлида бир восита сифатида ишлатамиз, ҳокимиятни олганимиздан кейин Исломни тиклаймиз“ – дейишарди. Мен бу сўзларни, 80 йилларнинг охири 90 йилларнинг бошида ҳар бир Ихвонийларнинг оғзидан эшитардим. Бундай умумхалқ тортишувлар хотирамда яхши қолган, Салафийлар бу масалада Ихвонийларга қарши чиқишарди. Бундан ташқари, аниқ эсимда, хусусий суҳбатларда ҳам Ихвонийларнинг шайхлари бу назарни қайта-қайта таъкидлашар эди: «Демократиянинг Исломга алоқаси йўқ, лекин бизлар сайловларга қатнашиш йўли билан, ҳукуматни ичидан тўғрилаймиз».
Бу усулда учта муаммо бор:
Биринчиси: Демократиядан фойдаланиш ва унга ишонмайман деб демократик тузумнинг давомчиси бўлиш – бу алдов ва фирибгарликдир. Бу ерда бир нарсани айтиб қўяй, душманлар билан уруш ҳолатида алдов ишлатилади. Бу ерда муаммо шуки, демократик жараёнлар ичига бевосита кирган айни шу гуруҳлар улар билан уруш ҳолатида эмасдир, улар ўзлари ва кофирлар билан аҳдномалар тузилган деб ҳисоблашади. Агар бизлар билан кофирлар ўртасида аҳднома бўладиган бўлса, у ҳолатда уларга алдовни ишлатиш мамнуъдир. Бу биринчи муаммо.
Муаммонинг давоми, агар сен ёлғонни узоқ вақт такрорлайверсанг, кейин ўзинг унинг ростлигига ишона бошлайсан. 80-йиллардан бери уларни танийдиганлар, вақт ўтиши билан уларни нақадар ўзгариб кетанлигидан ҳайратдадир. Бугунги кунда улар таъкидлаётган нарса шуки, мен буни ўзим уларнинг кўзга кўринган намоёндаларидан ҳам демократик тузумга ҳақиқатан ишонишларини эшитганман ва улар айтишадики: «Биз жанговор харакатларга эмас, сайловларга ишонамиз. Агар сайловлар натижасида дунёвий, куфрий партия ғолиб чиқса, биз тан оламиз ва қабул қиламиз.»
Биз мусулмонлар Исломни одамларни «агар улар исломни танлашса ўрнатамиз, агар танлашмаса халқнинг хоҳиши билан келишамиз» – деган ҳаволарга бўйсундириб бермаслигимиз керак. Бизнинг мавқеимиз ер юзида Аллоҳнинг қонунларини, гарчи аҳолининг кўпчилик қатламлари рози бўладими ё рози бўлмайдими, қилич билан ер юзига ўрнатишга хулосаланади. Шариат ҳокимиятини оммабоплик учун ўтказилаётган конкурсларга бўйсунишликдан бош тортамиз. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларки: «Мен то одамлар ягона Аллоҳга ибодат қилмагунларича қилич билан юборилгандирман». Мана бу росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларидир ва биз бу йўлга эргашишимиз лозимдир.
Охирги муаммо сингиб кириш усули (инфилтрация), мусулмонларнинг усули эмас. Мусулмонлар тузумлар ичига кирмайди ва улар ичида ишлашмайди. Бу шунчаки бизнинг йўлимиз эмас. Бу яҳудийларнинг, мунофиқларни йўли, лекин мусулмонларнинг йўли эмас. Биз дўстлар билан ҳам, дўст бўлмаганлар билан ҳам очиқ-ойдинмиз. Биз даъватларимизни очиқ айтамиз ва омманинг олдида туриб: «Бизнинг динимиз ўзимиз учундир, сизларнинг динингиз ўзингиз учундир» – деймиз. Бизлар тузум ичига сингиб киришни хоҳламаймиз, хоҳ бу Америкада бўлсин, хоҳ мусулмон мамлакатларида. Бундай ишларни яҳудийлар қайси давлат паноҳида яшашаётган бўлса, хоҳ Андалусда яшашсин, хоҳ Усмонийлар хилофати, ёки бугунги Ғарб давлатларида яшашсин қилишади. Бундай махфий масала уларнинг ичидаги масаладир, бизларнинг эмас. Мунофиқлар ва яҳудийлар росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳукуматларига сизиб кирмоқчи бўлишганда, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Қуръони Каримда уларни ошкор қилди:
«Аҳли Китобдан бир тоифаси (бир-бирларига шундай) дейишди: «Мўминларга нозил қилинган нарсага (Қуръонга) куннинг бошида иймон келтириб, куннинг охирида уни инкор қилинглар. Шояд улар ҳам (иймонларидан) қайтсалар.»
Улар куннинг охирида иймондан қайта чиқиш учун иймон келтиришди ва жамоат ичига киришди. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло бундан ташқари мусулмонлар ичида ўтирган, гап пойлаган, сўнгра яҳудийларга етказадиган мунофиқларни ҳам зикр қилди. Шунинг учун кимки, биз тузумни ичига кириб, уни ичидан ўзгартиришимиз керак, деб айтаётган бўлса, у мусулмонларнинг йўлида эмас. Агар улар мусулмонларнинг ахлоқи билан ахлоқланган бўлсалар, бу усулда мағлубиятга учрайдилар, чунки сингиб кириш усулининг ўзи, мусулмонларнинг табиатига тўғри келмайди. Лекин, улар бу усулда муваффақият билан тузум ичига кира олишган бўлса, у ҳолатда бу уларнинг ахлоқлари мусулмонларга қараганда яҳудийларнинг, мунофиқларнинг ахлоқларига яқинлашиб қолганлигига далолат қилади.
Бу ерда яна бир муҳим бир нуқта шуки, жуда кўпчилик исломий тарбия олган ва узоқ вақтлаб замонавий сиёсий тузумлар билан ишлаганлар, охир оқибат қуйидаги ҳолатларнинг ёмон оқибатларига гирифтор бўлишади: ўзларининг усулларида фирибгарлик, ўз рангида тусланиш, моддиятчи, принципсиз ва виждонсизлик каби кўринишларда ўртага чиқадилар. Мумкин улар ўзларининг исломий ҳаракатларини кучли тарбия дастурларида тарбиялангандирлар, лекин сиёсий майдонда бир вақт бўлишлари билан, улар ҳам ўзлари ўзгартирмоқчи бўлаётган бўрилар сингари бўрига айланишади. Мен ўзим шахсан танийдиган одамларда бу ўзгаришлар қандай бўлаётганини ўз кўзим билан кўрганман. Ямандаги исломий лидерлардан бирининг таърифига кўра:
«Биз уларни бўрилар майдонига қўй ҳолатда юбордик ва улар бизга суяклари ғажилган ҳолатда қайтишди».
Агар сиз тузумнинг ичида ишлаганларнинг мисолини кўрмоқчи бўлсангиз, Судан ва Туркияга қаранг. Бу иккала давлат ҳокимиятидаги партиялар ўз фаолияларини исломий кўринишда бошлаганлар ва охирида бошқалар сингари ириган, коррупциялашган ҳолатда тамом қилганлар.
Сиз алоҳида сўраган Ҳизбут-Таҳрир усулларига келадиган бўлсак, мен улар билан биринчи марта 90-йилларнинг бошида Иорданияда учрашганман. Менга улар тортишишни яхши кўрадиган ва шу билан бирга одобли ва мулойим бўлиб кўринган. Ҳизб ҳақидаги дастлабки тушунчаларим айнан ўшалар кўринишида шаклланган, улар бу ҳизбнинг ядролари эди. Ҳизбут-Таҳрир Хилофатнинг муҳимлиги тўғрисидаги тушунчани умматнинг англашида муҳим рол ўйнашган эди. Улар ёлғон ғояларни ошкор қилиш борасида ҳам муҳим рол ўйнашган. Аммо Ҳизбут-Таҳрирнинг хилофатни тиклаш учун таклиф қилаётган усули шунчаки ишламайди. Нусрат ўз-ўзидан пайдо бўлишини кутиш, мўъжиза бўлишини кутиш билан баробардир. Нусрат берадиган ва хилофатни тиклайдиган ҳарбий генералларни фақат баҳсларнинг ўзи билан тарафдор қилиб бўлмайди. Улар фақат иймон келтирган, ва ўзлари даъват қилаётган нарса билан яшаётган ва бор нарсаларини Аллоҳнинг йўлида қурбон қилаётган мусулмонларни кўргандагина уларга тарафдор бўлиши мумкин. Бу нарса бошқаларни қўшилишлик учун қўзғатади ва уларнинг руҳини кўтаради. Таъсирли одамларнинг нусратга сабаб бўлганига иккита мисол келтиришимиз мумкин: Ироқдаги БААС режимининг баъзи офицерларини ва совет армиясида юқори мартабали офицер бўлган собиқ давлат раҳбари Дудаевнинг озодлик ҳаракатларига қўшилиши. Мисолларда келтирилган, бу муваффақиятли нусратлар оммавий чиқишлар, намойишлар ва варақалар билан эришилинмаган, балки уларнинг тирик, воқеий одамларнинг Аллоҳ йўлида қандай жанг олиб боришаётганини кўришгандан кейин бу нарсалар содир бўлган.
Бу нарса хилофатни тиклашнинг тўртинчи усули, Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш усулига олиб келади. Бунинг муқобилига сизнинг ягона олиб келган далилингиз, росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг аввало Исломий давлатни қуришга бўлган уриниши ва шундан кейин жиҳод қилганларидир. Лекин сиз бу ерда жудаям катта бўлган бир фарқни назарга илмадингиз, яъни росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинада давлат ташкил қилганларида, душман томонидан босиб олинган исломий ерлар йўқ эди. Бу муҳим ва катта фарқ ҳисобланмайдими?
Бугунги кунда мусулмонлар дунёси босқинчилар қўлида қолган, уламоларимизнинг қилаётган баёнотлари очиқ ва равшандир: ҳар бир имконияти бор мусулмон учун, ислом ерларини озод қилишга ҳаракат қилишлик фарзи айндир. Бу ерга бошқа назария ва ёки эҳтимолотлар сиғмайди. Бу ерда қарор ва хулосалар аниқдир. Ҳатто агар жиҳодни хилофатни тиклашнинг усули деб ҳисобламаган тақдирингизда ҳам, жиҳод бугунги кунда фарзи айн эканлигини тасдиқласангиз керак, аммо Ҳизбут-Таҳрир бундай, деб ҳисобламайди. Фарзи айнга айланган жиҳод ва жиҳод ал-дифоъ (ҳимоявий жиҳод) га қўшилишлик учун Имомдан, ота-онадан, эрдан, қулдордан ёки қарз берган одамдан рухсат олиб ўтирилмайди.
Бундан ташқари, воқеликда очиқ-ойдин далиллар кўриниб турганда бу масалада тортишишнинг нима кераги бор? Биз иккита муваффақиятли мисол келтиришимиз мумкин, албатта келтираётган мисолларимиз комилликдан йироқ, лекин ўн йиллаб мужоҳидларнинг Афғонистонда ва Сомалидаги исломий бошқарувини келтиришимиз мумкин. Ҳар иккала мамлакатда ҳам мусулмонлар бу давлат учун тинчлик, қонун устиворлиги ва хавфсизлик олиб келишга эриша олди. Аммо бу ҳаракатлар ҳокимиятга сайловлар ёки турли чиқишлар орқали эмас, уруш орқали келгандир. Улар омадсиз бўлгани учун муваффақиятни қўлдан беришмади, балки уммат уларга хиёнат қилгани учун уларнинг қўлидан ҳокимият кетди. (Шайх Анвар Авлақийнинг ушбу маърузаси Афғонистон, Сомали, Яман, Ироқ ва бошқа ерларда мужоҳидларнинг яна муваффақиятни қайтадан қўлга киритишидан аввалроқ қилинган эди) Агарчи у ерда ва бу ерда жангда мағлубиятга учралган бўлсада, лекин кураш ҳали ҳам давом этмоқда. Агар сиз бўлаётган жангларни кузатадиган бўлсангиз мусулмонлар эмас, айнан душман қонсизланиб, ўлимга яқинлашиб бораётганига гувоҳ бўласиз. Яқин кунларда тарозининг палласи ўзгаради.
“Жиҳод” калимасининг атрофида ҳам кўп тушунмовчиликлар мавжуд – бу нафсга қарши жиҳодми ёки қилич билан бўладиган жиҳодми, мен бу калимадан ҳар иккала турини ҳам тушунаман. Жиҳод, деганда шунчаки қўлига қурол олиб курашишнинг ўзи тушунилмайди. Жиҳод тушунчаси бундан кенгроқдир. Бу ерда Жиҳоднинг маъноси умматнинг душманни мағлубиятга учратиш учун бутун куч-қудрати (тотал) ва ҳаракатларини курашга сарфлашлигидир. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдиларки: «Кофирларнинг муқобилида нафсларингиз, молларингиз ва тилларингиз билан жанг қилинглар!». Бу айнан Клаусевиц айтган «тотал урушдир», фақат исломий қоидалар билан. Бу жанг майдонидаги урушдир ва шу билан бирга қалблар ва онглар учун бўладиган урушдир.
Таржимондан: Тотал уруш бу – чегараланмаган масштабдаги келишмовчиликдир. Бу турдаги урушда қўл остидаги барча ресурслар: инсоний, саноат, қишлоқ хўжалиги, ҳарбий, табиий, технологик ва бошқа барча ресурслар душманни тўла мағлуб қилиш учун ёки уни қаршилик кўрсата олмайдиган ҳолатга тушириш учун йўналтирилади. Тотал урушда бошқа турдаги урушларга қараганда, аскарлар билан тинч аҳоли ўртасидаги фарқ жуда кам қолади ва ҳар бир бу мамлакатнинг одами – тинч аҳоли ёки аскар – жанг қилаётган томоннинг бир қисми ҳисобланади.
Муаллиф: Шайх Анвар Авлақий роҳимаҳуллоҳ
Таржимон: Абу Абдуроҳман Муҳожир
Таржимага сайт раиси томонидан жузъий тузатишлар киритилди
