Иккинчи чечен уруши
Чеченистонда ҳарбий амалиётлар бошланди. Биз Шелковский тумани шимолида, Грозний шимолидаги тепаликларда ва Урус- Мартанда ҳимояга тайёрлана бошладик. Бу жабҳаларда биродарлардан Рамзан Цакаев, Рамзан Аҳмадов ва Яъқуб Ғомидийлар бор эди. Бундан ташқари яна учта катта гуруҳлар – ғарбий жабҳада биродаримиз Абу-ал-Валид Аргунда бошқа гуруҳлар билан бирга эди, Грознийда биродарларимиздан Абу Зар “Ҳирот” ва Исмоил “Баграм” Аллоҳ раҳм қилсин, Сержен-юртда биродаримиз Абу Жаъфар бор эди. Амалиётлар бошланди. Биз иккита муҳим йўналишни ташкил қилдик: тоғли секторларда алоқани сақлаш мақсадида Дуба-юртда Яъқуб бошчилигида Рамзан, қўриқчилар бошлиғи ва Бекхон, Веденода Абдуссомад Тожикий ва Абу Жаъфар.
Грознийда ҳарбий амалиётлар бошланди, Абу Зар билан 400 та одам, Дуба-юртда Яъқуб, Рамзан ва Абу ал-Валид билан 400 таси, Сержен-юртда биродарларимиз Абу Жаъфар ва Абдуссомад билан бирга 200 та мужоҳид бор эди. Буларни ҳаммаси Грознийни қамали билан якунланди, мужоҳидлар шаҳарни ташлаб тоғларга чиқиб кетишди.
Чеченистоннинг ҳарбий жиҳатдан энг муҳим стратегик туманларидан бири Шатойда кўп қийинчиликлар бўлди. Бу тоғли ҳудуд бўлиб, фақат баландлик ва йўлларни назоратга олишнинг ўзи кифоя қиларди. Аммо кун жуда совуқ ва қорли бўлиб, мужоҳидлар ҳолсизланган, касал, одамларни йиғиш, уларни тайёрлаш қийин эди.
Биз шўро ўтказдик, бунда Гелаев, Шомил, Арби ва Рамзанлар иштирок этишди. Биз уларга айтдик, руслардан аввал тоғларни ўз назоратларингизга олинглар. Аммо улар: “Бизга бир ҳафта дам керак”- дейишди. Шундай қилиб десантлар тушишни бошлади. Русларнинг биринчи гуруҳи бир жойга ўрнашиб, секин-аста ҳудудни кенгайтира бошлашди. Руслар баландликларни эгаллашгандан кейин, бу ҳудудда туриш бизга қийин бўлиб қолди. Ҳа, Шатойда шундай вазият бўлганди. Руслар келиб бутун йўл ва сўқмоқларни эгалламасдан олдин, бу жойни тарк қилишга қарор қилдик, шунда араб муҳожирлари иштироки хусусидаги муаммолар бошланди.
Менимча, араб ўлкаларидаги биродарларимизнинг бу мавзуга оид саволларига жавоб берганман. Грузия орқали йўл очиқлигида, мен биродарларга – Чеченистонга келишга шошилманглар, сабаби қиш яқинлашяпти, бунинг устига руслар тезкорлик билан қишлоқларни ўраб олишяпти, – деб айтган эдим. Мен вазият оғир, шошилиш керак эмаслигини, қиш яқинлашаётганлинини, мужоҳидлар учун зарур бўлган касалхона, дам олиш жойи йўқлигини айтган бўлсамда, шайх томонидан (баракаллоҳу фийҳи) жиҳодга кучли тарғиб бўлганлигидан мужоҳидларнинг оқими тўхтамади. Баъзи одамлар ва қўмондонлар айтишдики: “Келишса-келишаверсин барчасини таъминлаймиз”. Афсуски, биродарларнинг 70 фоизи тайёргарликсиз эди.
Биз шайхга мактуб йўллаб “бу ерга одамларни жўнатишни тўхтатинглар”,- дедик. Аллоҳга қасамки, биз улардан, улар биздан чарчашган бўларди.
Руслар бизни тинимсиз бомбардимон қилишарди, улар тайёргарлик кўришмаган, машғулот ўтай десанг, лагер йўқ. Руслар кириб келишгандан сўнг чечен жиҳодига тарғиб тўхтатилди, кўп биродарлар ортига қайтиб кетишди. Лекин ўша пайтда 100 та биродар Чеченистонга кириб келишганди. Мен жанубий сўқмоқлар очиқми ёки йўқлигини суриштира бошладим. Агар у ерлар мужоҳидлар назоратида бўлса, биродарларнинг Чеченистонга келишларига муаммо йўқ. Жанубда база очиш мумкин, у ердан чиқиб кетса ҳам бўлади, аммо Грузия биз учун ҳеч қачон хавфсиз бўлмаган, Кавказ мужоҳидлари билан ҳам яхши тарихга эга эмас.
Грузинлар – насроний динидалар, улардан яхшилик кутмаймиз – куфрнинг дини бир, улардан мужоҳидларга хиёнатдан бошқасини кутиш қийин. Руслар жануб томонга кириб келишганда, Грузияга кетадиган йўлларни ҳам ўз назоратига олишди, энди русларнинг мақсади нима эканлигини англаш қийин эмас.
Албатта, Чеченистонга мужоҳидларнинг келишидан норозилигимизни, нотўғри тушунган биродарлар ҳам бор эди, Аллоҳ уларни кечирсин. “Улар ҳамма қийинчиликларни ўзлари босиб ўтишмоқчи, бошқаларга яхшиликни раво кўришмайди” – деб гапира бошлашди. Бу гаплари учун улар Аллоҳнинг олдида жавоб беришади. Балки бу ердан қайтиб кетган биродарларга, қиш пайтида, чечен ерларида ёрдамга келган биродарларнинг аҳволи нима бўлганлиги ҳақида айтиб бериш керакдир. Ким хоҳламайди дейсиз, ислом лашкарларининг ислом тупроғидаги жиҳодда, ҳарбий тажриба орттиришларини, ўқиб-ўрганишларини. Улар айнан ҳозир, бугун, тайёргарлик қилишлари керак эди, чунки бу умматнинг энг нозик жойи. Бу уруш, исломни ўғлонлари учун жангда иштирок этиш, жанговар тажриба орттириш учун ягона жой эди, аммо бизда емиш, кийим-кечак, бошпана етишмасди, шу сабабли биз уларнинг бу ерга келишига йўл қўймадик.
Шатойдан чиқиш
Кейин Шатой тажрибаси бошланди.
Мен ҳар бир биродар бу ёзганларимизни ўқишини ёки эшитишини, шунингдек, Чеченистонга яқинда келган, тилни, маҳаллий жойни билмайдиган, тайёргарлиги йўқ биродарлар билан учрашишни истардим.
Улар сизларга, аввал ҳеч қачон йўлиқмаган, машаққатли синовларни айтиб беришади.
Руслар кириб келиб, бутун тоғли ҳудудларни ўз назоратларига олишгандан сўнг, мен биродарлар билан учрашиб, айтдим: “Агар биз бу ҳудуддан чиқиб кетмасак, руслар ҳамма томондан сиқиб келиб, вазият ёмонлашади”.
Аллоҳнинг душманлари: “Биз уларни бир ҳафтада йўқ қиламиз ва ёлланма аскарларнинг танасини кўрсатамиз” деб гапиришни бошлашди, ҳар хил қўмондонларнинг исмларини айтиб кўришди. Улар Путиннинг қўлида Хаттоб ва Шомилнинг бошини ушлаб турган расмини чизишиб, (у пайтда у премьер-министр эди) бу билан улар гўёки вазиятни шундай тасвирлашиб, яқинда ҳаммаси тамом бўлади дейишмоқчи эди.
Ҳамма қўмондонлар Шатой туманидан чиқишга рози бўлишгандан сўнг, мен сўқмоқ йўлларни разведка қилгани чиқдим. Йўллар снарядлар портлаши натижасида чуқурликлар билан қопланганди. Чуқурлар шу қадар катта бўлиб, улардан ҳарбий машина ҳам ўта олмасди.
Биз Шатойдан жуда қийинчилик билан чиқдик. Мен ҳамма тайёр бўлиб турсин ва ҳеч ким қимирламасин деб айтдим. Биз тунда йўлга тушдик, аввал баланд тоққа чиқиб, кейин чуқур дарага тушишимиз керак эди. Биз баланд тоғ томонга қараб юра бошладик, мужоҳидларга қишда ҳаракат қилиш жуда қийин эди. Алҳамдулиллаҳ, биз ўтиш учун қулай жой топдик ва мен яшил белги бердим.
Мен карвонда 500 дан 700 тагача одам бўлса керак деб ўйлаган эдим, лекин биз билан 1 250 та мужоҳид бор экан. Гуруҳларни ташкил қилиш жуда қийин бўлди. Ҳар бир гуруҳга амир тайинладик, аммо ҳар бир одамни ва амирни таниш ҳолатида эмас эдик. Йўлга чиқишдан олдин, сафар узоққа чўзилишини ҳисобга олиб, овқат заҳираларини қўйдик. Баъзилар олишди, баъзилар эътиборсизлик қилиб олишмади ва оқибатда ўзлари қийналишди.
Сафар бошланганда, гуруҳларни кузата бошладим, карвон гўёки ари инига ўхшарди: ҳар хил гап-сўзлар, бақир-чақир ва ҳоказолар. Ҳар бир гуруҳнинг ўз амири бўлиб, мен гуруҳларни тартибга келтира бошладим.
Мен айтдим: “Ўт ёқманглар, ҳамма ёқда руслар, агар улар бизни билишса, бу ерларни ёқиб ташлашади”. Баъзилар буйруққа итоат қилишди, баъзилар қилишмади.
Ҳаво қаттиқ совуқлигидан кечаси ухлашнинг иложи йўқ эди. Кундузи ҳам бунга имкон йўқ, чунки биз асосан кундузи юрардик. Биз 4-5 кун давомида оч, кийимларимиз ҳўл, совуқ қотгандик. Оёқ кийимларни ечишнинг иложи йўқ, оёқларимизга қон бормаганлигидан ранги оқариб кетган. Совуққа чидаб бўлмасди, ёшлар ўт ёқишни бошлашди. Бу қақшаган совуқда, улар оловга шу қадар яқин ётишдики, уйқуга кетганда уларнинг кийимлари ёниб кетди. Агар буларни кимгадир айтиб берсанг ишонмайди.
Биродарлар касал бўла бошлашди, уларда ич кетиш бошланди, совуқдан ва очликдан ҳолсизланиб, ранглари оқариб, лаблари ёрилиб кетди. Биз чиқиш учун йўл излай бошладик, руслар ўзларининг энг зўр кучлари, “спецназ”ини ҳар бир тепаликка жойлаштирганди Улар ўзларининг махсус гуруҳларини тайёрлаб, “жиноятчи-террористларни яксон қиламиз” – деб эълон қилишди. Улар бунга учун жуда яхши тайёргарлик кўришганди. Уларда кийим-кечак, палатка, унча катта бўлмаган иситгичлар бор эди, гўёки беш юлдузли меҳмонхона дейсиз. Уларда ҳамма нарса бор, биз эса бу пайтда ўрмонма-ўрмон изғиб юрардик.
Мен одамларни дарага йиғиб, ўт ёқинглар дедим. Биздан унча узоқ бўлмаган жойда, вайрон қилинган, аҳоли ташлаб чиқиб кетган қишлоқ бор эди. Баъзи мужоҳидлар у ерга киришиб, қолиб кетган нарсалар (товуқ, мол) билан қорнини тўйғиза бошлашди. Руслар ҳар куни одамларни ёқиб, ўлдириб, тунда келиб қишлоқларни талон-тарож қилишарди. Биз улардан кейин кириб, фақат зарур нарсаларни: “Иншааллоҳ, кейин ҳаммасини қайтарамиз” – деб олдик.
Одамларни бошқариш қийин эди, амирларнинг ўзи 20 тадан ошиқ бўлиб, улар билан учрашиш ҳам осон эмасди. Бу бутун бир армия эди. Мен уларни рация орқали йиғишимга тўғри келди, бошқарувни қўлимиздан келганича қилдик. Биз энг асосийси – ким жароҳат олган, ким шаҳид бўлганлигини билишимиз зарур эди.
Биз дарадан кўтарила бошладик. 18 кундан буён қай аҳволда бўлганимизни фақат Аллоҳ билади. Биз сўқмоқ йўл излай бошладик ва мен Абул-Валид билан разведкага чиқдим. Бунгача биродаримиз Абу Умар Наждийни бир гуруҳ билан жўнатган эдим, аммо улар адашиб қолишиб, бизга ҳеч қандай ахборот келтиришмади. Биз Абул-Валид билан иккинчи гуруҳда эдик, тепага кўтарилишни бошлашимиз билан русларга дуч келдик. Ўртада отишма бошланди, биздан бир киши яраланди ва бир киши шаҳид бўлди. Абул-Валид ҳам яраланди, руслар эса тепаликда қолишди.
Мен унча катта бўлмаган баландликка алоқа боғлаш учун чиқдим. Абул-Валид ва яна бир биродар билан кўтарилганимизда, дарахтларнинг орасида жимирлаган нур кўринди. Биз булар маҳаллий мужоҳидлар бўлса керак деб ўйладик. Биз уларни руслар деб гумон қилмадик, чунки улар одатда кечаси ёритувчи ракеталар отишиб, тун бўйи ҳар тарафга ўқ узишарди. Мен Абул-Валидга айтдим, ҳали у яраланмаган эди: “Улар мужоҳидлар бўлиши мумкинми?” – Абул-Валид айтди: “Бу оловми ёки бошқа нарсами?” Биз кўриш учун у тарафга қараб юрдик ва одамларнинг овозини эшитдик. У айтди: “Улар билан гаплашгани мен билан шу ерлик биродар бирга борсин. Агар улар чечен мужоҳидлари бўлса биз русча гапирсак, улар ўқ узиши мумкин”. Араб-биродарлар рус тилини ўрганишган эди, чунки чечен тили жуда мураккаб ва битта халқнинг тили, рус тилида бутун Кавказ халқлари билан гаплашса бўлади.
Менинг қўриқчиларимдан бўлган чечен-биродар уларни чақирди, қараб турсак олов катталашди, кимдир палаткадан чиқиб ўқ уза бошлади. Чечен биродар яраланган бўлишига қарамасдан, у ҳам ўқ уза бошлади, мен ундан 10 метр орқада туриб, рациядан ярим соат чақирдим. Бу отишма бошлангандан сўнг, артиллериядан зарба берилди. Биз Абул-Валид билан воқеа жойидан дарров чекиндик, бу ҳудудда яна ҳам кучли отишма бошланди. Руслар мужоҳидлар карвонининг ҳаракатини тўхтатиш мақсадида ўтиб бўлмас халқа билан ўраб олишганди. Биз русларда ҳеч қачон бундай жасоратни кўрмаган эдик, улар ҳамма жойда бор эди.
Биз орқага қайтиб, вазиятни Шомилга тушунтирдик ва бу муаммони қандай қилиб бўлса ҳам ечиш керак дедик. Шомил биз қишлоқдан чиқиб кетишимиз зарурлигини айтди. Руслар бутун қишлоқда бўлиб, биз иккита тоғ оралиғидаги дарада эдик. Мен Шомилга айтдим, вазият жуда жиддий ва биз билан 1200 та мужоҳид бор. Бу қишлоқларда рус қўшинларининг катта қисми йиғилган. У айтди: “Мен маҳаллий жойни билмайман, биз тоғдан кетишимиз керак. Мен айтдим: “Келишдик, мен биродарларни йўлларни разведка қилгани жўнатаман”. Мен биродарлардан Ҳусайн Шишаний, (Араб Ярим Оролидан энг яхши биродарлардан, Аллоҳ ўз яхшилигини берсин) Абу Зар Тоифий, чечен-биродарлардан Ислом исмли биродарни жўнатдим.
Улар кетгандан сўнг, ўрнимдан туриб дарахтдан бошпана қилиб ўт ёқдим. Мен билан Абу Зар рацияда боғланиб “Таж” деди, мен жавоб қилдим. У айтди: “Биз ўтиб олдик, аммо ўнгда бир километр масофада руслар. Нима қилайлик?” Мен айтдим: “Агар улар йўлда сизларга учрамаса, юришда давом этинглар”. Улар йўлда давом этиб, бу жойдан чиқиб кетишди.
Ҳаммаси жойида, нариги тарафдаги биродарлар билан келишиб олдик, улар бизни кутиб олишади.
Кейинги кун “бисмиллаҳ” деб, гуруҳларга йўлга чиқишга буйруқ бердик.
Мен Шомил ва Яъқубни чақириб, биродаримиз Ҳирот билан бирга карвонни назорат қилишни буюрдим, яраланган Абул-Валид, Мутиб, шунингдек биродаримиз Абдуссомадларни ҳам чақирдим. Биз йўлга тушдик. Мен ва менинг гуруҳим йўлда кетаётиб бир жойда ухладик. Агар биз икки соатга кеч қолсак руслар бизга тўқнаш келарди. Бу вақтда руслар, разведкага чиққан гуруҳнинг изидан тушишганди.
Одатда рус ҳарбийлари тепаликда 2-3 кун, баъзан бир ҳафта қолишиб, маҳаллий жойни ўрганишарди, мужоҳидларнинг лагери ва ҳандақлари, борми ёки йўқлигини аниқлашиб, кейин бошқа жойга кетишарди.
Шу куни эрталаб соат 8-9ларда мен сафнинг бошида, бир неча назоратчилар билан бирга кетаётгандим. Биз биринчи гуруҳ ўтган йўлнинг хавфсизлигига ишонч ҳосил қилмоқчи эдик. Яъқуб ва Шомил бутун гуруҳи билан биздан орқада эди. Бирдан менинг йўналишимга қараб келаётган оқ кийимли одамларни кўриб қолдим. Мен қўриқчилик қилиб олдинроқда келаётган иккита биродарни чақирдим, аммо улар менинг овозимни эшитишмади. Бу
Оқ кийимли гуруҳ бизни кўриб тарқай бошлади. Биз жанговар мақени эгалладик, ўртада жанг бошланиб кетди. Отишмада ёнимда турган биродарга Калашников пулемётидан ўқ келиб тўғри юракка тегди, аммо ўқ-дори халтачасини тешиб, ўқ терида қолди. Мен ўйладим: “Ҳасбуналлоҳ, ким буни олади, буни қаерга олиб борамиз?!”
Биз уларга граната ота бошладик, отишма янгича шиддат билан давом этди.
Менинг гуруҳим 6 кишидан иборат бўлиб, бир киши яралангандан сўнг, мен хавфсирадим, чунки руслар чекиниш ўрнига, ўнг ва чап томондан мўлжалга олиб, бизни ўраб ола бошлашди, тушундимки улар жуда кўп.
Мен биродарларга чекинишга буйруқ бердим, биз чекиниб барча йўллар яхши кўриниб турадиган, баландликка ўрнашиб олдик. Биз бу ерда пистирма қилишни режа қилдик ва русларнинг қайтиб кетишини кутдик. Мужоҳидлар ҳам яқинлашиб қолишганди, улар қандай қилиб ҳужум қилиши мумкин? Аммо бу махлуқлар жимгина, ишонч билан биз томонга яқинлашишарди. Бу вақтда Яъқуб мужоҳидлар карвони билан биз турган жойга етиб келишди. Биз русга ҳужум қилиш учун қулай фурсатни кутиб тургандик, бир биродар шошилиб уларга ўт очди, улардан бири ерга ағдарилди, кейин биз уларнинг учтасини ўлдирдик. Қолганлари чекиниб, ёрдам чақиришди. Ёрдам артиллерия ҳужуми кўринишида кўп куттирмай етиб келди. Дастлабки иккита снаряд ўзларининг бошига тушди. Уларнинг орасида ўлганлар ва жароҳатланганлар бор эди. Биз уларга ўқ узишни бошладик, улар ёрдамни чақиришга чақириб олиб, кейин чекинишни бошлашди. Мен биродарим Яъқубга тезда чап томонга гуруҳ жўнатиш кераклигини айтдим. Карвон йўлга чиқиб бўлган, ортга қайтишнинг иложи йўқ, чунки руслар бизнинг жойлашган жойимиздан хабардор, бошланган сафарни охирига етказиш керак эди.
Мен уларни чап томондан тўсиш учун гуруҳ жўнатдим, аниқладимки душман 30-35 кишилик гуруҳдан иборат бўлиб, уларнинг орқасида яна бир гуруҳ бор. Биродарлар уларни айланиб ўтиб, орқа томондан зарба беришди. Улар аралашиб кетиб, нима қилишни билмай қолишди. Мен Яъқубга айтдим: “Сен чап томондан айланиб ўт, мен ўнгдан бораман”.
Руслар рўпарасида уларга қарата ўқ узаётган тоғ тўла мужоҳидларни кўриб, бизни ўраб олишяпти деб ўйлаб, жуфтакни ростлашди. Мен ва Яъқуб улар томонга қараб йўл олдик. Биз уларнинг озиқ-овқат ва ўқ-дориларини ғанимат қилдик. Аллоҳга ҳамд бўлсин, бизнинг ўқ-дориларимиз ўзи шу вақтга келиб тугаган эди.
Мен Яъқубга айтдим: “Улар тарафга бор”. У айтди: “Алҳамдулиллаҳ, биз уларнинг қурол-яроқ, ўқ-дори, палатка ва ухлайдиган қопларини олдик”. Биз буларга жуда муҳтож эдик. Биродарлар уларнинг изидан кетишди. Биз уларни кузата бошладик ва биродарларни йиғиб, улар жойлашган жойгача бордик.
Баъзилар юқорига кўтарилишди, баъзилар пастда қолди. Яъқуб 5 биродар билан пастда қолиб пистирмадан руслар гуруҳига ҳужум қилди. Баъзи биродарлар тепадан ҳужум қилишди. Ҳар томондан отишма бошланиб, уларнинг режалари барбод бўлди. Улар сафларини тартибга сола олмай қолишди.
Давоми бор
“Содиқлар” учун Умму Жаъфар таржимаси
