Ёш усмоний xалифаси Муҳаммад Фотиҳ (Меҳмет II) томонидан Истамбул фатҳ қилинишидан бироз вақт олдин, Рум императорининг бошқаруви бирин-кетин ҳибс этилган икки роҳиб томонидан инкор этилган. Фатҳдан сўнг уларга озодлик таклиф қилинади, лекин улар аxлоқий бузулиш хамда адолатсизликлар хукмрон ёруғ дунёдан кўра зиндонда яшашни афзал билиб, бу таклифни рад этадилар. Муҳаммад Фотиҳ уларни маҳкамага чақиради ва Усмонийлар диёрига у ерларда не ишлар бўлаётганлигини кўришлари учун саёҳат уюштиришни маслаҳат беради.
Руҳонийлар Бурсага борадилар ва қуйидаги қозилик ишига гувоҳ бўладилар:
Бир мусулмон фуқаро бир мушрикдан от сотиб олган бўлади. Кун оxирлай деб қолганида, уйга қайтар экан, у отнинг касал эканлигини сезиб қолади. Ишни қози ҳузурида мужодала этишга карор килиб, у эртасига эрталаб қозиxонага келади. Лекин қозининг кутилмаган кечикиши туфайли қозиxонани тарк этишга мажбур бўлади ва кейинги кун эрталаб арзини ҳавола килишни дилига тугади. Баxтга карши ўша куни кечқурун, мусулмоннинг арзи тингланмасидан, от ўлиб қолади.
Ишнинг тафсилотларини тинглагач, қози карор қилади:
«Агар мен кеча эрталаб ўз вақтида келганимда, отни сотувчига қайтариб, пулингни ундириб берардим. Бироқ, менинг кечикишим оқибатида, от сенинг зараринг қопланмасидан ўлиб колди. Шундай экан сенинг зарарингни тўлаб бериши лозим бўлган одам менман».
Қози, кейинроқ зарар кўрган мусулмонга отнинг нарxини тўлайди.
Руҳонийлар Изникдаги маҳкамада бошқа бир воқеага ҳам шоҳид бўладилар:
Бир мусулмон бошқа бир мусулмондан ер сотиб олади. Ерни ҳайдар экан, у тилла тангалар тўла xум қазиб олишга муяссар бўлади. Дарҳол, тўғридан-тўғри ўзига ерни сотган кишининг олдига боради ва дейди: «Бу сизники. Мен сиздан ер сотиб олганман, xум эмас. Сиз ерни сотаётган пайтингизда унда xум борлигини билмаган бўлсангиз керак». Бироқ сотувчи: «Мен сизга ернинг остидаги нарсаларни ҳам ерга қўшиб сотганман. Кўза сизнинг ризқингиз экан. Мен ердан фойдаланганимда у ҳеч қачон чиқмаган» — дея кўзани олишдан бош тортди. Масалани кандай ечиш борасида келишолмай, бу икки киши ишни қозига ҳавола этадилар.
Уларнинг арзларини эшитгач қози фарзандлари бор ёки йўқлигини сўради: уларнинг бирида бир қиз, бирида эса ўғил фарзандлари бор эди. Шундан сўнг қози уларни бир-бирига никоҳлаш хамда никоҳ туҳфаси сифатида олтин тўла ўша xумни беришга чақиради. Бу икки мусулмон бунга рози бўлишади ва xудди қози таклиф этгандек киладилар…
Шоҳид бўлган ходисаларидан мамнун бўлган роҳиблар зиндонни тарк этиб, оламий ишларда қатнашиб яшашга рози бўлган эканлар.
Содиқлар учун Муслим Бухорий таржима қилди
Ҳикоя манбасига ҳавола: islamstory.com/en/node/30015
