Аллоҳ йўлидаги Жиҳод ҳар бир мусулмон лозим тутиши керак қоида ва чегараларга эга. Исломнинг кўплаб олимлари бу ҳукмни жоиз ҳисоблашига қарамасдан, мен ушбу масалани чуқурроқ ўрганишга ҳаракат қилдим.
Алҳамдулиллаҳ, мен шайх Ҳорис билан учрашишга муваффақ бўлдим (Шайх Ҳорис ан-Надарий Санъодаги “ал-Иймон” университетида ислом фанлари бўйича илмий даражага эга, Жиҳодга тарғиб қилганликда айбланиб, икки марта Яманнинг сиёсий қамоқхонасига қамалган).
Шайх Аллоҳнинг каломи, Унинг Росули ва уламоларнинг сўзлари асосида ушбу ҳукмнинг жоизлигини тушунтириб берди. Шубҳа йўқ-ки, бу ҳукм АҚШ ва унинг ҳамтовоқларига ёқмайди, аммо мусулмонларни АҚШга нима ёқиши ёки ёқмаслиги безовта қилиши керакми?! Ундан ташқари биз улар билан уруш ҳолатида турибмиз. Биз уларнинг қонунлари билан чекланмаслигимиз керак, ваҳоланки уни ўзлари доим бузиб келишади.
АҚШ ва Британиянинг мусулмонларга қарши жиноятлари чексиз ва бу сир эмас. Биз уларнинг уруш қоидасига амал қилишимиз шарт қилинмайди, балки биз уруш қоидасини Роббимизнинг Шариатидан оламиз.
Албатта сизлар душманга бу тариқада ҳужум қилиш хусусида кўплаб айбловлар эшитасиз, аммо улар томонидан жосус тайёралар, кўплаб аёл ва болаларнинг қатли оми ҳамда уларнинг ҳужумидан чорва ва ҳатто дарахтлар ҳам ҳимояланмаганлиги ҳақида ҳеч ким чурқ этмайди.
Уларда жосус тайёралар бўлса, бизда золимларга қарши керакли ҳолда ҳужум қилишга ижозат берадиган Аллоҳнинг Шариати бор.
Шайх Ҳорис:
Оламларнинг Роббиси Аллоҳга ҳамд бўлсин. Муҳаммадга саловоту саломлар, унинг оиласи, саҳобалар ва уларга эргашганларга саломлар бўлсин.
Дарҳақиқат, мусулмоннинг амаллари ва сўзлари Шариат билан белгиланиб, у бирон нарсадан воз кечишга ёки қўшимча қилишга ҳаққи йўқ, магарам Қуръон ва Суннатдаги илоҳий ҳидоятга асосан. Шунинг учун биз тинчликда ва урушда Шариатга бўйсунишимиз керак.
Биз учун энг суюкли аввало Аллоҳ буюргани бўлади ва шу сабабли биз жангга тарғиб қиламиз ва жанг қиламиз, тоинки Аллоҳнинг каломи барча нарсадан юқори бўлсин. Аллоҳнинг душманларига қарши бизнинг урушимиз турли соҳаларда бўлсада, барча ҳолатда Ислом Шариатига мос бўлиши лозим. Биз нусратни фақат Аллоҳдан оламиз. Биз Аллоҳ таолонинг қонунларига бўйсунар эканмиз, шубҳасиз ғолиб бўламиз.
Ўрмонларни ёқиб юбориш хусусига келсак, ушбу ҳаракат ҳақида биз Шаръий ҳукмни билишимиз лозим ва бу ҳақда менинг фатвоим:
Уруш қилаётган кофирларларнинг ерларида ўрмонлар, мевали боғлар, далаларни ёқиб юбориш Аллоҳнинг Китоби ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Суннатига асосан қонуний ҳаракат ҳисобланади.
Қуръондаги далилга келсак, Аллоҳ таоло деди: “(Эй мўминлар), сизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” (Ҳашр сураси, 5-оят).
Ибн Жарир Табарий деди: Ушбу оят Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бану Назийр хурмо дарахтларини кесиб ва уларни ёқиб юборгандаги ҳодиса хусусида нозил бўлди. Бану Назийр аҳли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эътирозини билдиришди: “Сен бузғунчиликни таъқиқлаб, ундан огоҳ этар эдинг, аммо нега ўзинг дарахтларимизни кесиб, ёқмоқдасан?” Аллоҳ таоло оят нозил қилиб, Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам дарахтларни кесганлиги ёки тек қўйиганлиги Аллоҳнинг рухсати билан бўлганлиги хабарини берди. (Жамия ал-Баян, 23/271).
Ибн Касир деди: Кўплаб муфассирларнинг фикрича, ал-лийна хурмонинг турли навларини билдиради.
Ибн Жарир деди: Мужоҳиддан ривоят қилинишича, бу барча турдаги хурмо дарахтлари. Шунингдек, бунга Ал-Буйра (Мадина ёнидаги жой) ҳудудидаги дарахтлар ҳам киради ва бу худди шундай, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни қамал қилган ҳамда уларга зиён етказиш ва қалбларига қўрқув киритиш мақсадида хурмо дарахтларини яксон қилишга буюрган (Тафcир ал-Қуръанил ал-азийм, 8/61).
Суннатдан далил Ибн Умар розияллоҳу анҳу ривояти бўлиб: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бану Назийр дарахтларини кесиб, ёндиришга буюрган, шунда Аллоҳ таоло оят нозил қилган: “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” [Ҳашр, 5-оят] (Бухорий, 2201; Муслим, 1746).
Имом ан-Нававий раҳматуллоҳи алайҳ деди: Бу ҳадисда кофирлар дарахтларини кесиш ва ёқиш жоизлигига далил бор.
Дарахтларни ёқиш ва чорваларни яксон қилиш масаласида уламоларнинг сўзларини тушунтириш мақсадида биз Исломнинг барча мазҳабидаги олимларнинг фикрларини келтирамиз.
Биринчи: Ҳанафий мазҳаби (мазҳаб асосчиси – Имом Абу Ҳанифа ал-Куфий (80-150 ҳ.с). Имом ҳадис қабул қилишда қаттиқ бўлган. Мазҳаб манбалари: Қуръон, Суннат, ижмо, қиёс ва шахсий раъйи).
Имом Абу Юсуф роҳматуллоҳи алайҳ деди: Абу Ҳанифа бундай деган: Аллоҳ таоло нозил қилган “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” Ҳашр сураси, 5-оятига асосан мушрикларнинг дарахт ва хурмоларини кесиб, ёқиб юбориш жоиз. (Ар-Рад ала Сияр ал-Авзоий, 85/1)
Имом Косоний деди: Аллоҳ таолонинг “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” каломи сабабли мевали ва мевасиз дарахтларни кесишда, уларни экинларини нобуд қилишда ҳеч қандай ножоиз иш йўқ. Аллоҳ таоло муқаддас оятнинг бошида хурмо дарахтларини кесишга рухсат берди. У Зот буни душманни расво қилиш ва ғазаблантириш мақсадида қилинаётганлигини таъкидлади: “…у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун”.
Аллоҳ таолонинг қуйидаги каломи туфайли: “Улар уйларини ўз қўллари ва мўминларнинг қўллари билан бузурлар” (Ҳашр, 2-оят) уларнинг ўрмонларини ёқиш, сувга бостириш, оғир қуроллар ёрдамида уларга зарба бериш жоиз. Шунинг учун бу жанг услуби душманни ғазабга келтириш, уни чарчатиш ва мағлуб қилиш қўлланилади. (Бидоя ас-Саная фи Тартиб аш-Шария, 100/7).
Иккинчи: Моликий мазҳаби (мазҳаб асосчиси – Имом Молик бин Анас ал-Асбаҳий. Имом Молик фиқҳий масалаларни ечишда далил сифатида Суннат ва Мадина аҳлининг амалларини олган. Агарда иснод саҳиҳ бўлса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларининг сўзларини ҳам олган).
Ибн ал-Қосим ал-Моликий деди: Маҳрама ибн Бакир отасидан ривоят қилди: “Мен Абдураҳмон ибн ал-Қосим ва Нафиа Ибн Умарни душманнинг дарахтлари ҳақида сўрадим, уларни кесиб олса бўладими?” У жавоб берди: “Ҳа”.
Мен Ибн ал-Қосимдан сўрадим: “Молик дарахтларни кесишда бирон ножоиз нарсани билганми?” У жавоб берди: “Молик деди: дарахтлар уларнинг ерида кесилади, мевалиси ҳам, мевасизи ҳам ва бунда ҳеч қандай айбли иш йўқ”.
Мен яна сўрадим: “У душманнинг қишлоқ ва қалъаларини ёқиб, дарахтларини кесиш уларни тек қолдиришдан яхшироқ ҳисоблаганми?” У жавоб берди: “Буни билмадим, аммо жоизлигини айтиб, ушбу оятни далил сифатида келтирганини эшитганман: “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” Шунингдек, Молик Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам бану Назийр хурмоларини кесиб юборганлигини гапирганлар” (Ал-Модавана ал-Кубро, 1/500).
Ал-Мувак номи билан танилган Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Юсуф ал-Абдарий деди: Ибн Қосим деди: “Уларнинг қалъаларига оғир қуроллар ёрдамида ҳужум қилишда ҳеч қандай ножоиз иш йўқ, ҳатто улар озиқ-овқатдан маҳрум бўлса ва уларнинг орасида мусулмонлар ёки болалар бўлса ҳам” (Ат-Таъвал-иқлил ли мухтасар қолил, 544/4).
Ал-Ашхаб шунга ўхшаш сўзни “Модавана”да деди: Уларнинг қишлоқ ва қалъаларини ёқиб юборишда, сувга чўктиришда, мевали ёки бошқа дарахтларни кесишда ҳеч қандай муаммо йўқ, чунки Аллоҳ таоло деди: “…душманга бирон зиён етказсалар, албатта улар учун бу ишлари сабабли, яхши амал ёзилур” (Тавба, 120-оят). Шунингдек, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бану Назийр хурмоларини кесиб, ёқиб юборди.
Учинчи: Шофеъий мазҳаби (мазҳаб асосчиси Имом Муҳаммад ибн Идрис ал-Қурайший ал-Ҳошимий аш-Шофеъий (150-204 ҳ.с). Мазҳаб манбалари: Қуръон, Суннат, ижмоъ, қиёс. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларининг сўзларига суянмаган, чунки етиб келишида хато бўлиш мумкин, деб ҳисоблаган. Шунингдек, у далил сифатида Мадина аҳлининг амалларини қабул қилишга қарши бўлган.
Имом Шофеъий деди: Мевали дарахтларни кесишда, биноларни яксон қилишда ва душман мамлакатига қарашли барча нарсани ёқишда ҳеч қандай ножоиз иш йўқ. Шунингдек, мусулмонлар жонсиз нарсалардан ташқари ҳар қандай мол-мулк ва озиқ-овқатни ёқиб юбориши мумкин, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бану Назийр хурмо дарахтларини ёқиб юборган ва Аллоҳ таоло ушбу воқеа туфайли оят нозил қилган: “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” (Ҳашр, 5-оят) (Ал-Умм, 4/287).
Тўртинчи: Ҳанбалий мазҳаби (мазҳаб асосчиси – имом Аҳмад ибн Ҳанбал (164-241 ҳ.с). Мазҳаб манбалари Шофеъий мазҳаби манбаларидек, чунки Имом Аҳмад Шофеъийнинг талабаларидан бири бўлган. Имом Аҳмад Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларининг фатволарини қабул қилган.
Ибн Қудома ал-Мақдисий деди: Уларнинг дарахтлари кесилмайди ва ҳосиллари ёқиб юборилмайди, тоинки улар бу ишни бизнинг ерларимизда қилмас экан. Бу фақат уларни ушбу ишдан тўхтатиш мақсадида қилинади.
Қисқача дарахтларни уч тоифага ажратса бўлади:
1. Яксон қилиниши зарур бўлган дарахтлар. Бу қалъа ёнида жойлашган ва жанг қилишга халақит бераётган ёки уларнинг панасида одамлар мусулмонлардан чекинаётган ёки ушбу дарахтларни йўлни кенгайтириш учун кесиш ёки палахмон учун ишлатиш учун зарур бўлган дарахтлар. Бу ва шунга ўхшаш ҳолатларда уларни кесишда ҳеч қандай ихтилоф йўқ.
2. Бу шундай дарахтлар тури, уларни кесиш мусулмонларга ҳам зиён келтиради, чунки улардан баҳра олинади (салқинидан, меваларидан фойдаланилади, чорва учун зарур…) ёки биз шундай қилсак, улар ҳам шундай жавоб қилади. Уларни яксон қилиш таъқиқланган.
3. Аввалги икки тоифадан фарқли тоифа. Бу шундай дарахтларки, улар мусулмонларга ҳеч қандай фойда ёки зарар келтирмайди, аммо уларнинг кесилиши ёки ёқилиши кофирларни ғазаблантиради ва уларга зиён етказади. Ушбу масала юзасидан икки хил фикр бор:
Биринчи фикр:
Абу Бакр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган хадис ва унинг кўрсатмаларига биноан бу қириш ҳисобланади, шу сабабли бу таъқиқланади. Бу ҳайвонларни қириб йўқотиш кабидир. Худди шундай фикрда ал-Авзоий, ал-Лайса ва Абу Савра бўлган.
Иккинчи фикр:
Бу рухсат этилган. Бу фикрда Молик, Шофеъий, Исҳоқ ва Ибн Мунзир бўлган.
Исҳоқ деди: Дарахтларни кесиш – бу суннат, агарда бунда душманга зиён етказилса, чунки Аллоҳ таоло деди: “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” (Ҳашр, 5-оят).
Ҳасан ибн Собит бу ҳақда шер қилиб айтди:
Бувайра дарахтлари ёниб қалбларга қўрқинч солди,
Бану Луай қабиласи зодагонлари бунга бефарқ бўлди.
“Ал-Муғний”да ривоят қилинган, 9/234 (ҳасан хадис).
Бешинчиси: Зоҳирийлар мазҳаби (бу мазҳабда ташқи далиллар қабул қилиниб, қиёс рад этилади). Ушбу мазҳабнинг таниқли имомлари – Довуд аз-Зоҳирий ва Ибн Ҳазм ал-Андалусий.
Имом Ибн Ҳазм деди: мушрикларнинг дарахтларини, ҳосилларини ва таомларини ёқиб, яксон қилиш жоиз. Аллоҳ таоло деди: “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” (Ҳашр, 5-оят).
Шунингдек, Аллоҳ таоло деди: “…душманга бирон зиён етказсалар, албатта улар учун бу ишлари сабабли, яхши амал ёзилур” (Тавба, 120-оят).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадина қудуқлари ёнида жойлашган бану Назийр хурмо дарахтларини кесди, ваҳоланки улар эртами-кечми мусулмонларга ўтишини у Зот (Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам) билар эди (Ал-Муҳалло, 346/5).
Олтинчиси: Мужтаҳид уламолардан ҳисобланган баъзи имомларнинг фатволари.
Имом Ибн Таймия деди: Зарурат бўлса, душманнинг дарахтларини ва яшаш биноларини бузиш жоизлигига олимлар ижмо қилган.
Муҳаммад ибн Исмоил ас-Санъоний (роҳматуллоҳи алайҳ) деди: Ибн Умар розияллоҳу анҳу ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бану Назийр хурмо дарахтларини кесиб, ёқиб юборган.
Бу эса фойда мақсадида аҳлу-харб (Ислом ва мусулмонлар билан уруш қилаётган халқ) мулкини кесиш ва ёқиш орқали яксон қилиш жоизлигини билдиради. Ушбу воқеа юзасидан оят нозил бўлган: “Cизлар бирон хурмо дарахтини кесдингларми ёки уни ўз поясида турган ҳолида қолдирдингларми, бас (сизлар қилган ҳар бир иш) Аллоҳнинг изни-иродаси билан ва у фосиқ-итоатсиз кимсаларни расво қилиш учун (бўлди)” (Ҳашр, 5-оят).
Кўпчиликнинг фикрича, душман ерларидаги дарахтларни кесиш ва яксон қилиш жоиз. Ал-Авзоий ва Абу Саур бу фикрни қўллаб-қувватламайди, уларнинг фикрича Абу Бакр розияллоҳу анҳу қўшинларига бундай қилишга ижозат бермаган. Мен уларнинг эътирозларига Абу Бакр ушбу дарахтларнинг қолишида фойдани кўрган, чунки мусулмонлар ушбу ерларни эгаллаб олиши мумкин эди. Бу қарор фойда билан боғлиқ (Субул ас-Салам, 51/4).
Аллоҳнинг Китобидан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Суннатидан, турли фиқҳий мактаблар ва асрлар имомларининг сўзлари ҳамда фатволаридан сўнг биз шу хулосага келдик-ки, кофир-душманларнинг ерларидаги ўрмонларни ёқиб юбориш жоиз бўлиб, бу Аллоҳнинг йўлидаги Жиҳод ҳисобланади. Барчамизни Аллоҳ таоло Ўзи суйган ва рози бўладиган ишларни қилишга муваффақ қилсин. Ўз илмига мувофиқ амал қилаётган қулини мағфират қилсин. Оламларнинг Роббиси Аллоҳга ҳамдлар бўлсин.
Фатвонинг асли “Inspire” мажалласи №9 сонида чоп этилган
“Sodiqlar” учун Абу Абдуллоҳ Муҳожир таржима қилди
