بسم الله الرحمن الرحيم
إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا، ومن سيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مُضل له، ومن يُضلل فلا هادي له.
وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمداً عبده ورسوله، صلى الله عليه وعلى آله وصحبه، وسلم تسليماً كثيراً.
وبعد:
Тўртинчи дарс. Жиҳод алоҳида бир маконга боғланмаган.
Аввалги дарсларда биз жиҳоднинг Пайғамбар алайҳиссаломдан бошлаб то қиёмат кунига қадар давом этишини, ҳамда жиҳод маълум бир шахсга боғлиқ бўлмаган ибодат эканлиги хусусида баҳс юритган эдик. Дарсимизнинг бу қисмида эса жиҳоднинг қоим бўлиб туриши маълум бир алоҳида маконга боғлиқ эмаслиги хусусида гаплашамиз. Жиҳод ҳукмига зид бўлган яна бир ботил ақида шуки, унинг маълум макон-ерга боғлиқ дейишликдадир . Яъни, бу ботил ақидага биноан жиҳод қилмоқчи бўлган ҳар қандай шахс, албатта қандайдир бир ерга боришлиги шарт бўлади. Жиҳодга нисбатан бундай ёндашиш эса, ўз навбатида унинг тўхтаб қолишига олиб келади. Дарҳақиқат, жиҳоднинг давом этиши қандайдир ҳудудга боғлиқ бўлмайди, ёки маълум бир ер-макон билан ҳам чегараланиб қолмайди. Мана, ҳозирда одамлар қўлида мавжуд бўлган дунё хариталарида ҳар қайси давлат ўз чегаралари билан кўрсатиб қўйилган. Кофирларнинг бу мусулмонлар ери, буниси эса бизнинг ерлар, деганига ўхшаган. Улар бизга қаерда Исломга амал қилсак бўлади-ю қаерда мумкин эмаслигини кўрсатиб қўйишаётганга ўхшаган.
Ҳақиқат эса шуки, жиҳод ҳеч қандай худуд-чегарани тан олмайди. Мусулмонлар жиҳод ибодатига муҳтождирлар ва қачон улар бу ибодатни ёйиш керак деб билишса, ўша заҳотиёқ тўсиқ ёки чегарага эътибор бермай, уни атрофга етказадилар. Саҳобалар Исломни ер юзига шу тариқа ёйдилар. Мусулмонлар форс ерларига юриш қилганларида Рабиъ ибн Амир улар ҳузурига элчи бўлиб борди. Қачонки у форс қўмондони Рустум билан учрашганда у мажусий сўради: «Нима сабабдан бизнинг ерларимиз келдинглар? Балким сизларга дунё керакдир, ё ҳудудларингизни кенгайтириш мақсадингиз бордир»? Шунда Рабиъ ибн Амр: «Бизни бу ерга Аллоҳ юборди. Махлуқларга ибодат қилаётганларни, Аллоҳга ибодат қилдириш учун келдик. Сизларни қутқаришлик учун келдик», деб жавоб қайтарди. Маълумки, жоҳилият ҳаёти билан яшаётган кишилар жуда ҳам тор зулмат ичра яшайдилар. Уларнинг дунёқараши ҳам, фикр-зикри ҳам ўзлари кўриб турган нарса билангина чегараланиб қолган бўлади. Мусулмон киши эса қўлидаги Қуръон билан олийдир. У динини ўрганар экан, билмаган нарсалари кун сайин камайиб бораверади. Мана қўлимизда турган Қуръон Одам алайҳиссалом давридан то қиёматгача бўлган даврни, инсон ўлиб қабрдаги ҳаёт, ҳамда қайта тирилиш ва ундан кейин бўладига барча ҳодисаларни баён қилиб беради. Яъни, бу Китоб жуда катта давр ҳақида хабар беради. Мана мусулмон кишининг илм доираси. Аниқки, бу дин одамларни бир Ислом миллати бўлиб яшашга чақиради.
Аллоҳ таъоло Анбиё сурасида шундай дейди:
(Эй инсонлар), сизларнинг миллатингиз – Динингиз ҳақиқатда бир Диндир (яъни, Исломдир). Мен эса (барчаларингизнинг) Роббингиздирман. Бас, Менгагина ибодат қилинглар! Анбиё-92.
Дарҳақиқат, барча инсонлар бир миллат, демак уларнинг динлари ҳам бир бўлиши керак. Пайғамбар алайҳиссалом Мадинага келганларида яҳудийлар Муҳаррам ойининг 10-кунида рўза тутишар эди. Шунда у зот нима учун улар бу кунда рўза тутишларини сўрадилар: «Аллоҳ шу куни Мусони Фиръавндан қутқарган», деб жавоб беришди. Буни эшитиб Пайғамбар алайҳиссалом: «Биз Мусога улардан кўра ҳақлироқмиз», деб айтдилар. Кўриб турганингиздек, барча Пайғамбарлар ва уларга эргашган халқлар битта Ислом уммати бўлган.
Муаллиф китобининг давомида Рабиъ ибн Амрнинг мурожатига қайтади. У Рустумга: «Сизлар зулм ва адолатсизликда яшайсизлар, Ислом эса одамларга адолат олиб келади. Айнан шу рисолат билан Аллоҳ бизни юборди. Агар, Исломни қабул қилсангизлар, ерларингизни ўзингизга ташлаб қайтиб кетамиз. Бордию, кимдир бундан бош тортса, у ҳолда биз Аллоҳнинг ваъдаси бажирилмагунча сизларга қарши уришамиз». Шунда Рустум сўради: «Аллоҳнинг ваъдаси нимадан иборат»? Унга Рабиъ жавоб берди: «Ўлганлар учун жаннат, тириклар учун ғалаба!»
Демак, бу ишда мусулмон учун мағлубиятнинг ўзи йўқ. Сахобалар жиҳоднинг ҳақиқатини шундай тушунишган. Дарҳақиқат, Рабиъ ибн Амрнинг бу эътиқоди ҳужум жиҳодига нисбатан билдирилган эди. Энди агар жиҳод, мудофаа ҳукмида турган бўлсачи? Яъни кофирлар Ислом ерларини босиб олган бўлсачи? Маълумки, у ҳолда ҳеч ким, ҳеч кимдан сўрамайди ҳам, ҳеч ким билан музокара ҳам олиб бормайди. Мусулмонларнинг имондан кейинги ягона мақсади ва амали бостириб кирган душманни даф қилишдан иборат бўлади. Дарҳақиқат, ҳужум жиҳодининг асосий мақсади тавҳид даъватини одамларга етказишдир. Агар, улар қабул қилишса яхши, у ҳолда уларнинг моли ҳам, жони ҳам, ери ҳам, ҳурмати ҳам омонликда. Қилич эса, фақат улар бош тортсагина ишлатилади. Мудофаа жиҳодининг асл мақсади эса одамларда бор бўлган тавҳидни ҳимоя қилишликдир. Бунда кофирлар Ислом ерини босиб олган бўлади. Ҳеч кимга сир эмаски, бундай душман қўлидаги қурол билан, бизнинг еримизга Исломни қабул қилгани келгани йўқ, албатта. Ёки мусулмон халқларига ҳадиялар улашиш учун ҳам келгани йўқ. Уларнинг мақсади битта, у ҳам бўлса мусулмонларнинг дини, жони, моли, ҳурмати ва ақлини завол қилишликдир. Аллоҳга қасамки, қачон кофирлар Ислом ерини босиб олишса, мана шу бешта неъмат бир вақтнинг ўзида жуда катта хавф остида қолади. Мана шундай вазият юзага келганда мусулмон кишининг ягона вазифаси нимадан иборат бўлиши керак?
Шубҳасиз, қурол билан, ҳа фақат қурол билан душманга қарши чиқишдир. Бундан кўра ўзга вазифа йўқ. Ҳозирда мужоҳидларнинг кофир босинчиларга қарши қўллаётган амалиётларини танқид қиладиган кишилар кўпайиб кетган. Улар мужоҳидларни раҳмсизлик ва қаттиққўлликда айблаб: «Нима учун уларга бундай ёмон муомала қиласизлар, бунинг ўрнига уларни яхшилик билан Исломга чақириш керак эмасми?», деётганларини эшитамиз. Бу эса кўпчилик мусулмонларнинг эътиқоди нотўғри эканлигига далолат қилади. Негаки умматга асрлар давомида жиҳод ибодати бегона бўлиб келди, натижада барча инсонлар орасида умум тушунчага эга бўлган элементар нарса йўқолиб кетди. Бу элементар нарса ўзи нима? Бу шундай фитрий ҳақиқатки, ҳар бир инсон, ёки гуруҳ, ё давлат ташқаридан қурол билан кириб келган душманга қурол билан жавоб беришлик кераклигини билишлик ҳақиқатидир. Мана неча асрлар давомида кофирлар Ислом ва мусулмонларга қарши жам бўлиб кураш олиб боришяпти. Балки, бу ҳам кимлар учундир ноаниқ нарсадир? Яна шуни яхши билишимиз керакки, одамларни Исломга даъват қилишликдан кўра, Ислом ери ва тавҳидни, мусулмоннинг нафси-ю, унинг моли ва ҳурматини ҳимоя қилиш Аллоҳ учун авлодир. Бу ҳам ўзгармас бир қоида. Яъни, ноаниқ нарса билан аниқ нарса йўққа чиқарилмайди. Шунинг учун ҳам бостириб кирган душман энг қаттиқ қаршилик ва қаттиққўлликни ўзида ҳис қилиши лозимдир. Бу каби муомалани Аллоҳ таъоло Ўз пайғамбарига буюрди: Эй Пайғамбар, кофир ва мунофиқларга қарши курашинг ва уларга қаттиққўл бўлинг! Уларнинг жойлари жаҳаннамдир. Нақадар ёмон оқибат бу! Тавба-73.
Ибн Таймия рохимаҳуллоҳ айтганидек: «Қўлда турган нақд мол-дунёни ҳимоя қилишлик, келадиган фойдани ҳимоя қилишдан кўра авлороқ саналади». Демак, қўлимизда турган нақд нарса –бу тавҳид ва Исломдир. Шунинг учун, муқаддас нарсаларни ҳимоя қилишлик, у нарсага бошқаларни чақиришликдан кўра муҳимроқ. Биз кофирларни уларнинг ерларида Исломга чақирамиз, бизнинг ерларимизни босиб олган кунларида эмас. Бу кунларда эса босинчиларнинг фақат қонини тўкамиз, худди улар бизнинг қонимизни тўкаётганидек. Аллоҳ таъоло айтади: …Барча мушрикларга улар сизларга қарши жанг қилгани каби сизлар ҳам барчангиз уларга қарши жанг қилингиз! Ва билингизки, Аллоҳ тақводорлар билан биргадир. Тавба-36.
Аллоҳга имон келтирган ҳар бир мусулмон, жиҳоднинг ҳар қандай ер, вақт ёки замондан катъий назар қиёматга қадар давом этишига имон келтириши ва уни амалга татбиқ этиши вожибдир. Бу ерда яна бир нарсани эслатиб ўтамиз.
Жиҳод ер юзининг барча қисмида вожиб дегани, бу муслмон кишининг эртаю-кеч қон тўкиш талабида юриши дегани эмас. Ёки мусулмон киши, ер юзини уруш ва вайронагарчиликка айлантириши керак дегани ҳам эмас. Балки, мусулмон кишининг аниқ билиши керак бўлган нарса шуки, жиҳоднинг қандайдир маълум ер ёки замон ва маконга боғланиб қолмаганидир. Яъни, ер юзининг қайси бир нуқтасида бўлмасин, жиҳод қилишнинг шарт-шароитлари юзага келса, ана шу ерда жиҳод қилишлик шу заҳотиёқ вожиб амалга айланади. Биз бу дарсимизда мусулмон ака-сингилларимизга, жиҳод ҳукмининг айнан шу нуқтасига эътибор қаратмоқчимиз. Чунки, Аллоҳнинг душманлари шариат либоси ва ниқоби остида Ислом миллатини жиҳоддан тўсиб, уларни кофирлар қўлига қул қилиб беришни истайдилар. Юқорида зикр қилганимиздек жиҳодни қоим қиладиган ўз қонун-қоидалар бўлиб, айнан шулар жиҳодни бошқариб туради. Аллоҳ йўлидаги жиҳодни лозим қиладиган шартлар икки хил бўлиши мумкин, ё шаръий ёки стратегик. Бу шартларни билишлик мусулмон учун зарур, шунда у жиҳодни қандайдир маълум бир макон-ерга боғлаб қўймайди. Мисол тариқасида ҳозирги яҳудийлар ва улар босиб олган ер ҳақида гаплашсак. Мана бир неча 10 йиллар бўляпти, яҳудлар мусулмонлар учун муқаддас ер саналган Қуддусни, ва унинг атрофини босиб олишиб, унга Исроил деб ном ҳам беришди. Бунга жавобан мусулмонларнинг аксарияти нима дейишяпти? Уларнинг таъкидига кўра яҳудийларга қарши жиҳод олиб боришлик фақат Исроилда амалга оширилиши керак экан. Шубҳасиз, бу ботил ақида ҳисобланиб, ҳеч қандай шариъй ҳукмга асосланмаган. Маълумки, шариат ҳукмига асосан, қандайдир гуруҳ ёки қавм мусулмонлар билан ҳарб, яъни уруш манзилатида бўлса, демак, уларга қарши уруш вожиб бўлади. Бу ҳарб аҳлига қарши уруш эса, улар ернинг қайси нуқтасида бўлмасин давом этаверади. Пайғамбар алайҳиссалом Маккани қанчалар яхши кўрсинлар, уни ташлаб Мадинага ҳижрат қилиб кетдилар. Ҳижрат қила туриб Макка томон қараб шундай дедилар: «Сен Аллоҳ учун энг маҳбуб шаҳарсан ва мен учун энг маҳбубсан. Агар мушриклар ҳайдаб чиқармаганда, мен сени тарк қилмаган бўлар эдим». Мадинага келгач, у ердан туриб маккалик ва бошқа кофирларга қарши уруш олиб бордилар. Ҳолбуки, Макка Аллоҳ муқаддас қилган ер эди ва Исломнинг ашаддий душманлари ҳам айнан Маккада яшар эди. Аммо, пайғамбар алайҳиссалом, Аллоҳ йўлидаги жиҳодни алоҳида хос бир ерга боғлаб қўймадилар. Демак, қандайдир ер-макон Исломни ўзига боғлаб, мослаштириб олмайди, балки Ислом ўзига мос келадиган ер ёки маконни боғлаб олади. Бу пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг Исломни ёйишда тутган йўллари бўлди. Шунингдек, ҳозирда кўпчилик мусулмонларнинг фикрига кўра: «Модомики биз Ғарб мамлакатларида истиқомат қилар эканмиз, демак биз Исломни уларга мослаб олишимиз керак». Бошқача қилиб айтганда «ғарбча Ислом» қилиб олишимиз керак, деган гапларининг гувоҳи бўляпмиз. Шубҳасиз –бу уларнинг навбатдаги ботил ақидаларидан ўзга нарса эмас. Дарҳақиқат, қайси бир мусулмон яшаб турган ерида, унинг Исломни кимнингдир қонуни ёки маданиятига мослашига тўғри келиб қолса, демак бундай мусулмонга Исломнинг ҳимояси учун бу куфрга қарши кураш олиб бориши вожиб бўлади. Борди-ю бунга қодир бўлмаса, у ҳолда ўша турган ерини тарк қилиб ҳижрат қилиши вожибдир. Бу ишда Пайғамбар алайҳиссалом бизга намунадир. У зот ўзлари энг яхши кўрган шаҳарни ташлаб кетдилар. Нима учун? Чунки, мушриклар у кишига тавҳидни, яъни соф ақидага амал қилишга, ҳамда уни ўзгаларга ёйишга йўл бермадилар. Макка мушриклари, худди ҳозирги мушрикларга ўхшаб Исломни чегаралаб қўйишди. Яъни мусулмонлар ҳам мушрикларнинг динига имон келтиришлари талаб қилинди. Аниқки, Пайғамбар алайҳиссалом бунга рози бўлмадилар, натижада ҳижрат қилинди. Мана ҳозирда ҳам мушриклар мусулмонлардаги энг асосий нарса ақидани кишанлаб қўйишган. Қолган ибодатлар ҳам худди шундай кофирлар назоратида. Мусулмонлар шу аҳволда яшаб келмоқдалар. Ислом – бу Аллоҳнинг дини, шундай экан ҳеч ким уни ўзининг раъй-хоҳиши ёки бошқанинг нафсига мослаб беришига ҳаққи йўқ. Исломга бир бутун таслим бўлинади, унга тўлалигича амал қилинади, ҳамда худди шундай бир бутунлигича халқларга етказилади. Пайғамбар алайҳиссалом Аллоҳдан келган бу рисолатни халқларга етказишда ўзларига ансорлар қидирдилар. Баъзилар: «ёрдам берамиз, лекин шартимиз шуки сиздан кейин ҳамма бошқарув бизга ўтади», деса, бошқалар эса ўзгача шартларни қўйишди, аммо пайғамбар алайҳиссалом ҳеч қайсисига рози бўлмадилар. Охири Мадина аҳли ёнига келдилар, улар ҳам бу динга ёрдам беришга рози бўлгандан сўнг, сўрадилар: «Эй росулуллоҳ, агар биз сизга ҳар тарафлама ёрдам берсак, бунинг эвазига бизга нима бўлади». Пайғамбар алайҳиссалом: «Жаннат!» деб айтдилар. У киши бир сўз билан кифояландилар, яъни ҳеч кимга бирор бир дунё матосини ваъда қилмадилар. Ансорлар эса «бу яхши савдо экан», деб берган ваъдаларининг устидан чиқдилар. Кўриб турганимиздек Пайғамбар алайҳиссалом Исломни Аллоҳ қандай нозил қилган бўлса, шундайлигича қабул қиладиган ва уни шу асл ҳолича тарқатадиган одамларни ва улар яшайдиган ерни қидирдилар. Демак, Ислом бир бутунлигича, унга фидоий бўлган кишилар билан зоҳир бўлади. Ҳозирда ғарб ва бошқа мамлакатларда истиқомат қилувчи мусулмонлар учун алоҳида фиқҳнинг усули тузиб берилмоқда. Яъни мусулмонларга кофирлар рози бўладиган шариат қилиб берилмоқда. Ақиданинг асоси саналмиш тавҳид илми ва жиҳод уларнинг фиқҳидан жой олмаган. Чунки бу илм мусулмонларни олийликка бошлайди. Кофирларга эса ҳар нарсага мойил итоаткор мусулмонлар керак. Муаллиф сўзида давом этиб шундай дейди. Пайғамбар алайҳиссаломдан кейин саҳобалар Исломни бутун дунёга ёйдилар. Макка ва Мадина уларга қанчалик суюкли бўлишига қарамай, дунё бўйлаб Аллоҳ йўлидаги жиҳодга чиқиб кетдилар. Имом Молик ўзининг «Муватто» номли тўпламида хабар беради: «Абу Дардо ўзининг дўсти Салмон Форсийга мактуб йўллаб шундай деди: «Мен сени муқаддас ерга келишингни сўрар эдим». Шунда Салмон Форсий унга жавоб йўллади: «Ҳеч кимни муқаддас ер олий қилмайди, балки кишининг амали уни олий қилади».
Бундан ҳам маълум бўладики, саҳобалар жиҳод қилиш учун муқаддас саналган Макка, Мадина, ёки Мақдисни хослаб олишмади. Балки, ернинг қайси бурчагида бўлмасин жиҳоднинг шарт шароити туғилган экан, шу ерда жиҳодни қоим қилишди. Агар, мусулмонлар жиҳод учун маълум бир ерни хослаб, жиҳодни фақат шу ерга боғлаб олсалар, натижада бу иш жиҳоднинг тўхтаб қолишига олиб келади. Бугунда ҳам мусулмонлар ўз олдиларига фақат Мақдисни озод қилишликни ягона мақсад қилиб олсалар, бу ҳам жиҳоднинг тўхтаб қолишига олиб келади. Бордию Мақдис яҳудлар қўлидан озод қилинган тақдирда ҳам шундай бўлиши турган гап, чунки мусулмонлар бир овоздан: «Энди бизда яҳудларга нисбатан душманлик йўқ», деб эълон қиладилар. Агар Мақдис озод қилинмаса, у ҳолда мусулмонлар ноумид бўлиб: «Ҳа, биз бу ишни уддалай олмаймиз. Исо алайҳиссаломни кутишдан ўзга чора йўқ», деган хато эътиқодда коладилар. Бу ҳам ўз-ўзидан жиҳоднинг тўхтаб қолишига катта сабабдир. Муаллиф бундай эътиқод ботил эканлигининг яна бир тарафига ишора қилади. Яъни, яҳудларга нисбатан бўлган ҳозирги бу муомала фақат ер учун бўлаётгани яққол кўриниб турибди. Бошқача қилиб айтганда ҳозирда Исроилда яҳудларга қарши олиб борилаётган уруш, ёки мусулмонларнинг яҳудларга қарши душманлигининг асосий тушунчаси, уларнинг фақат ер, яъни Мақдисни босиб олганлиги учун бўлиб қоляпти. Маълумки, яҳудлар ва улардан бошқа кофирларга қарши олиб бориладиган урушнинг асоси бошқа нарса, яъни дин бўлиши керак. Агар мусулмонлар бу ҳақиқатни тушуниб етишса, шундагина яҳудларга қарши қилинадиган муомалани фақатгина Мақдисга боғлаб қўймаган бўлар эдилар. Саҳиҳ суннат шуки, мусулмонлар Мақдисни яҳудлар қўлидан озод қилган такдирларида ҳам, бутун дунё бўйлаб яҳудларни таъқиб остига олишлари зарур, токи ерда фитна қолмай, дин фақат Аллоҳга қаратилмагунича. Бу пайғамбар алайҳиссалом ва у зотдан кейин саҳобалар тутган йўл. Шунингдек, муаллиф яна такрор айтади. Жиҳодни маълум бир ерга хослаб, уни шунга боғлаб қўйишлик, жиҳоднинг тўхтаб қолишига олиб келади.
Бу эса жиҳоднинг учинчи ўзгармас қонун-қоидалари туркумига киради.
وصلى الله على محمد النبي الأمي، وعلى آله وصحبه وسلّم.
وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين
